LTS:Gặp tác giả bài hát "Bà tôi", kiến trúc sư, nhạc sĩ Nguyễn Vĩnh Tiến trong những ngày anh từ Pháp về Việt Nam kiếm thêm tài liệu cho đề tài nghiên cứu sinh về Kiến trúc của mình với chủ đề: thị thành đa cực hạng trung ở Việt Nam, song song cũng đúng dịp tròn 5 năm TP Hà Nôi được mở rộng. Chúng tôi đã bàn bạc với anh một số câu chuyện hệ trọng đến bản sắc thành thị, một trong số những gợi mở trước tiên, đó là những câu thơ của anh đề đạt một góc nào đó của Hà Nội: Hàng xóm của tôi Quanh năm kín cổng cao tường Chúng tôi chung nhau, chỉ : Một chiếc chiếc loa phường trên cao…  | Nguyễn Vĩnh Tiến: "Hà Nội cũng giống như các thành thị lớn khác ở Việt Nam đang thay đổi với một tốc độ chóng mặt" |
Hà Nội của ai? Mỗi khi có dịp ngồi với những người lớn tuổi, tôi thường được nghe các cụ hoài niệm về một Hà Nội ‘leng keng tàu điện’, với đường phố yên tĩnh thơm mùi hoa sữa, những chiều tà cùng xe đạp… Sau đó là những lời thở than Hà Nội giờ đã đổi thay, với những tính từ như ‘xô bồ’ ‘tạp nham’ ‘chộp giật’. Đạo diễn Trần Văn Thủy cũng mang bao tâm sự với phim ‘Hà Nội trong mắt ai’, còn Hà Nội trong mắt anh thì sao? Kiến trúc sư Nguyễn Vĩnh Tiến:thành phố đang tiến hóa. Hà Nội cũng giống như các thành thị lớn khác ở Việt Nam đang đổi thay với một tốc độ chóng mặt. Tuy nhiên, sự thay đổi của Hà Nội được chú trọng hơn bởi đó là Thủ đô ngàn năm văn hiến, đó là một Métropole (Đại tỉnh thành) trong mai sau gần của Đông Nam Á và châu Á. Khi tỉnh thành tiến hóa thì chúng ta phải nạm dòm về nó trong bối cảnh của một sự vận động “động” chứ không “ tĩnh “ như trong điện ảnh và thi ca. Cái quá vãng bao giờ cũng trở thành đèm đẹp và lung linh hơn cái hiện tại. Hà Nội trong mắt tôi tầng xã hội lớp những nét đẹp từ lịch sử, kiến trúc và con người. Xen lẫn với nó lại là những xô bồ, hổ lốn, nổi trôi của cơn lũ thời đổi mới kinh tế và những dòng di trú có vẻ rất ngẫu hứng bởi thuyết kinh tế “ bàn tay vô hình” . Những từng lớp khác nhau ấy rất khó để chúng ta tìm ra và gọi tên được một thứ gọi là Bản sắc riêng của Hà Nội. Nhưng ít nhất, cũng có nhìn nhận chung: Hà Nội giờ của ai? Là của ‘người Tràng An’ như được trình bày trong sách vở; của những gánh hàng rong vỉa hè, của nhạc sĩ Phú Quang, hay của những bà nội trợ chiếm dụng thang máy và hành lang tập thể để đặt bếp than tổ ong và những ông cởi trần khoe bụng phệ trên các thềm? -Hà Nội của ai? Tôi nghĩ là của thảy mọi người. Câu hỏi đó, chính người Pháp cũng đã từng đặt ra với Paris của họ. Paris là một Métropole của thế giới, nơi mà bít tất mọi người đều có quyền dừng chân, xem, lắng tai và chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nó, thậm chí bạn cũng có thể định cư nếu đủ điều kiện. Thành phố đâu phải là những chiếc hộp được đóng kín. Thị thành là tập hợp của những dòng chảy không ngừng. Khái niệm về “ Bản sắc thị thành” là một khái niệm khá nhạy cảm là do, một mặt nó giúp người ta nhận diện được những nét đặc thù về văn hóa và lối sống, thậm chí cơ cấu chủng tộc trong lòng một tỉnh thành nhưng mặt trái của nó lại củng cố cho những kỳ thị, phân biệt vùng miền và sự hình thành những nhóm đồng hương, nhóm lợi ích kiểu phe trong nội sinh của một tỉnh thành. Điều đó dễ nhận biết trong những tỉnh thành nhỏ nhưng đối với Hà Nội, chừng như quờ quạng mọi ranh giới đều trở thành mờ ảo. Nhân tố ngoại luôn có mặt hăng hái Có hai câu chuyện khá lừng danh gắn liền với chủ đề ‘bản sắc thành phố’ mà anh vừa nói: một chuyện cách đây khá lâu, khi Lễ hội hoa bị dẫm đạp, nhiều người lên tiếng ‘chỉ có dân ngoại tỉnh, người Hà Nội không bao cư xử kiểu đó’ và gần đây nhất là một văn bản gây ầm ĩ của Bộ Xây dựng về việc ‘cấm xây nhà giống kiến trúc Pháp’.Theo anh, điều đó có biểu hiện sự lúng túng, mông lung trong việc định nghĩa hoặc tìm ra một ‘bản sắc thị thành’ và các giá trị chuẩn mực cho thủ đô? Câu chuyện thứ nhất, tôi nghĩ rằng không nên có những lối phân biệt vùng miền trong lòng một đô thị đa cực như Hà Nội. Người Hà Nội gốc giờ còn lại bao nhiêu người? Họ có bao giờ lấy chồng hoặc vợ là người ngoại tỉnh không? Họ có thực sự ưu việt hơn những người ngoại tỉnh về tri thức và văn hóa không? Những câu hỏi đó khi đặt ra sẽ thấy thật hài hước, thậm chí có màu sắc “ vùng miền chủ nghĩa” và điều đó rất không nên. Hà Nội không thể bị phân hóa bởi những quan điểm rời rạc như vậy. Hà Nội là của chung, và việc của chúng ta là cùng tìm cách để cho mỗi cư dân tỉnh thành trở thành một “ đại sứ du lịch” của chính Hà Nội.  | | Các biệt thự mới liên tục được xây. Ảnh: Lê can đảm |
Tôi còn nhớ hồi năm 20 tuổi, khi đang là sinh viên kiến trúc đang nghiên cứu về đề tài kiến trúc cổ Việt Nam và những kiến trúc xây chen trong khu vực Phố cổ Hà Nội. Tôi được gặp trực tiếp cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt. Tôi hỏi Thủ tướng: Thưa ông, về quy hoạch và kiến trúc, khu vực nào ở Hà Nội mà Thủ tướng thích nhất? Thủ tướng Kiệt đáp rất nhanh: Khu vực đẹp nhất về quy hoạch và phong cách kiến trúc là chính là khu vực tôi và các bạn đang ngồi và khu phố Pháp, còn gọi là khu phố Cũ. Bên cạnh khu Phố Cổ với bản sắc rất Việt Nam, Khu phố Pháp còn gọi là Khu Phố Cũ có rất nhiều vi la đẹp được thiết kế với phong cách kiến trúc Đông Dương. Đó là một phong cách hoàn toàn được sáng tạo ở Đông Dương, đáp ứng được khí hậu nhiệt đới, văn hóa, lối sống bản địa và được thiết kế bởi những kiến trúc sư người Pháp và những đời kiến trúc sư trước nhất của nước ta được đào tạo từ trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Bên cạnh đó, thiết kế phong cảnh và trồng cây xanh ở những khu phố này cũng rất được chú trọng : có những khu phố chuyên trồng cây sấu, có phố trồng hoa sữa, có những phố lại rợp mát bởi những cây bàng… Được biết, Bộ Xây dựng vừa có công văn chỉ đạo các địa phương không xây dựng các công trình theo hướng nhại cổ kiểu kiến trúc cổ điển Pháp – Châu Âu, sau đó lại có đính chính hủy bỏ quy định này. Không chỉ Bộ Xây Dựng mặc cả Hội Kiến Trúc Sư Việt nam cũng rất không ủng hộ trào lưu xây dựng giả cổ một cách thái quá như bây chừ. Điều đó, theo tôi phản chiếu sự nôn nóng của các nhà quản lý và thậm chí của cả những nhà chuyên môn về hiện tượng “ nông thôn hóa thành thị” về mặt quy hoặch và “ trọc phú hóa thành thị” bởi những công trình khoe của kiểu hoàng phái, và hoàn toàn yếu kém về thẩm mỹ kiến trúc. Tuy nhiên, đó chỉ là sự sốt sắng tỉa lá cành chí không phải một chiến lược dài lâu để sửa được cỗi rễ. Chúng ta không thể cấm giống Pháp, giống châu Âu rồi sau này lại cấm nốt giống Ấn, giống Nga, giống Trung Quốc…. Các yếu tố ngoại nhập luôn có mặt tích cực mà người dân dễ dàng nhận ra. Điều quan trọng hơn, theo tôi cần xem xét lại những nguyên tố “nội sinh”, đó là trước nhất, mượn thuật ngữ của Cụ Phan Châu Trinh, chúng ta cần phải “ tự cường”, sau đó về mặt cội rễ , biết coi trọng lý thuyết và có chiến lược để xuất hiện và dung dưỡng các nhà lý thuyết giỏi về kiến trúc và quy hoạch. Khuyến khích văn hóa tranh luận trong quy hoạch và kiến trúc. Chỉnh đốn lại công tác đào tạo kiến trúc sư trẻ. Sắp vỡ nợ thường sắm siêu xe Khi nói đến những vấn đề hạ tầng kém chất lượng, có một câu giải đáp gần như thường trực: chúng ta không có (thiếu) tiền. Nhưng vừa hỗ tương xuất hiện những công trình bảo tàng, rạp hát, sân vận động… triệu đô. Như vậy thấy rằng, lý do ‘thiếu tiền’ có vẻ không hợp lý lắm. Xác thực là gì, theo anh? -Câu chuyện về những công trình nghìn tỷ nhiều khi khá hài hước, giống như khi chúng ta liên can đến những đại gia sắp phá sản thường hay sắm xe siêu sang để che dấu đi số nợ khổng lồ của họ và cũng tương tự như can hệ đến hình ảnh một gia đình nghèo toàn diện nhưng lại có con cái đeo nhẫn vài tỷ. Việc một số tỉnh nghèo vẫn cố xây những công trình to lớn và hoang toàng chẳng khác gì 2 liên quan kể trên và chẳng hề đề đạt được bản chất về bức tranh toàn cảnh thành phố. Sự thiếu vắng lý thuyết và lý thuyết gia trong bất kỳ lĩnh vực nào cũng sẽ dẫn tới những quyết định sai và vung phí. Bức tranh tỉnh thành hiện sứ, nhiều di sản bị hủy hoại là do chúng ta khinh thường lý luận. Những quyết định lớn, trên thực tiễn là do các “quan lớn” quyết chứ không phải do những nhà chuyên môn quyết. “Nhà lý thuyết” thỉnh thoảng lại chính là những người dân, nên “dân luận” cũng là một kênh “lý thuyết” cần được lắng nghe. Khi nói đến bản sắc và văn hóa đô thị, ta thường nghĩ ngay đến khái niệm “văn minh tỉnh thành”. Vậy “văn minh thành phố” và “văn hóa thị thành” có mâu thuẫn với nhau trong quá trình phát triển thành thị hay không? -Với tôi, văn minh tỉnh thành và văn hóa đô thị là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau. Văn minh là những tiến bộ mang tính kỹ thuật, công nghệ. Khi nói đến một khu phố hay một thành thị văn minh, tức thị chúng ta đang nói đến những tiến bộ mang dấu ấn của thời đại, phong cách, thời trang, lối sống, cấu trúc thượng tầng… Nhưng khi nói đến “văn hóa thị thành” là chúng ta cần khảo sát đến những “làn sóng ngầm” như cơ cấu dân tộc, con người, phong tục tập quán… thí dụ như ở Hà Nội, bên cạnh những địa danh nức tiếng như Văn Miếu, Phố Cổ, Phố Cũ…v..V… vẫn cần phải nhắc đến những “Làng thành thị” mà cho đến tận hiện tại vẫn giữ được các lễ hội truyền thống và những hoạt động cộng đồng lâu đời.  | Nguyễn Vĩnh Tiến: "Luôn có hai tác động ngược chiều: đô thị sẽ được định dạng bởi con người và chính con người định dạng lại thành thị" |
Chẳng những không mâu thuẫn, văn minh và văn hóa tỉnh thành cần được đan xen vào nhau trong quá trình phát triển. Với Hà Nội, một mặt, thành phố đang ráng xây dựng văn minh tỉnh thành: những đường cao tốc, nhà cao tầng, công trình hiện đại… Mặt khác, chúng ta vẫn cần quý trọng đến những trầm tích về mặt văn hóa lối sống, đơn giản như những gánh hàng hoa hay những món ngon hạ Hà nội. Luật thủ đô mới có hiệu lực hơn một tháng nay, với nhiều kỳ vọng sẽ tạo ra những đổi thay cho Hà Nội. Nhiều vấn đề được đặt ra, nhưng có một thực tiễn hiện tượng nhếch nhác của Thủ đô vẫn tồn tại đâu đó. Vậy phải chăng trước khi xây đắp những vấn đề vĩ mô, ta nên bắt đầu từ những quy định, phổ cập những nguyên tắc tối thiểu của một người sống ở thành thị: trọng không gian chung, tôn trọng sự riêng tây của người khác, quý trọng cộng đồng… -Mỗi đô thị cũng nên đưa ra những tiêu chí hoặc quy chế thành thị. Tôi thấy việc này luôn có tính hai mặt: một mặt sẽ giúp cho đô thị đó nhấn mạnh được hơn những nét đặc thù, làm tăng giá trị thành thị, hợp nhất được hình thái và kiểu loại kiến trúc. Nhưng mặt khác, tỉnh thành đó lại tự nhốt mình trong một cái hộp cứng nhắc và kém đi vẻ năng động. Quy chế thị thành, trong trường hợp Hà Nội thì đó là Luật Thủ Đô, là một việc cần làm nhưng điều quan yếu nhất, đó là ai sẽ soạn ra nó ? Theo tôi nghĩ, riêng về kiến trúc quy hoạch, chúng ta cần mời được những giáo sư tiến sỹ thật giỏi và kinh nghiệm ở Châu Âu trong việc soạn thảo, giống như Tỉnh Lào Cai đã làm thành công : “Quy chế Sa Pa” với sự nghiên cứu sâu sắc của những chuyên gia nước ngoài. Luôn có hai tác động ngược chiều: tỉnh thành sẽ được định dạng bởi con người và chính con người định dạng lại thành phố. -Cảm ơn anh! TheoHoàng Hường(Vietnamnet) | 
